Heyvanlar da insanlar kimi yuxu görürsə yuxularında nə görür, haralara gedirlər? Pişiklər, quşlar, itlər və digər canlılar yuxu zamanı necə araşdırıla bilər? Yuxu görüb görmədiklərini heyvanlardan soruşmaq mümkün olmasa da müşahidələr onların da yuxu gördüklərinə dair şübhələr yaradır. Tədqiqatçılar bu məsələni araşdırmaq üçün iki yola əl atırlar. Birincisi, yuxunun müxtəlif mərhələlərində heyvanların fiziki davranışlarını araşdırmaq, ikincisi isə yuxu əsnasında beyin fəaliyyətlərinin insan beyninə oxşarlıq göstərib göstərmədiyini anlamaq. 1960 cı illərdə yuxunun REM mərhələsində (sürətli göz hərəkətlərini ehtiva edən mərhələ) insanların maraqlı hərəkətlər etdikləri aşkar edilmişdi. Yuxu zamanı əzələlərin ümumiyyətlə iflic olduğu güman edildiyi üçün bu maraqlı bir tapıntı idi. YUXUDA QAÇAN PİŞİK Tədqiqatçılar heyvanlarda bənzər bir vəziyyət yaradaraq necə yuxu gördüklərini təhlil edəcəklərini düşündü. 1965-ci ildə Fransız elm adamı, bir pişiyin beyin sapını əsl beyinə bağlayan və mövcudluğu körpüsü adı verilən bölgə çıxaranda pişiyin yuxuda iflic olma vəziyyətinin ortadan qalxdığını, yeriməyə və saldırğanlaşmağa başladığını gördü. Bu vəziyyət pişiklərin aşkarda etdikləri fəaliyyətlərin yuxusunu gördükləri nəticəsinə gəlməsinə səbəb oldu. Pişiklərin yuxuda siçan ovlayır kimi davranır, oxşar davranışların itlərdə də görüldüyü qənaətinə gəlinib. REM yuxusu davranış pozğunluğu olan bəzi insanların yuxularında yumruq, təpikləmə, sıçrama, qaçma kimi əməlləri canlandırmağa çalışdığı, bunların həm özlərinə, həm də yanlarındakı insanlara zərər verəcəyi bildirilirdi. YUXUDA LABİRİNT Yuxuları anlamağın yeganə yolu insanların yuxu zamanı hərəkətlərini gözləmək deyil. Artıq beyin hüceyrələrinin elektrik və kimyəvi fəaliyyətlərinə də baxıla bilinir. 2007-ci ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (MIT) iki tədqiqatçı, bir siçanın beynində yaddaşının yarandığı və kodlaşdırdığı hipokampüs bölgəsindəki sinir hüceyrələrinin (neyronlar) yuxu zamanı aktiv halda olduğunu müəyyən etdi. Daha əvvəl siçovullar labirintdə gəzərkən də eyni fəallıq müşahidə etmişdi. Yuxu zamanı da eyni hüceyrələrin aktiv olması siçovulların yuxularında labirintdə qaçdıqlarının göstəricisi sayılıb. Belə ki, neyronların fəallığı təqib edilərək siçovulların yuxularında labirintin hansı nöqtəsində olduqları ifadə olunmuşdu. YUXUDA OXUMA MƏŞQİ Çikaqo Universitetindən tədqiqatçılar isə zebra alaqanadlarının beynini tədqiq edəndə oxşar şeylər gördülər. Bu quşlar nəğmə melodiyalarını sonradan öyrənir. Oyaq olanda oxuyarkən çıxardıqları səslərə görə ön beyinlərində hüceyrələr müəyyən elektrik cərəyanları yaradır. Tədqiqatçılar bu cərəyanlara baxaraq hansı notanın çıxdığını təsbit edə bilir. Daha sonra eyni prosesləri quşlar yuxu halında ikən edildikdə beyindəki elektrik aktivliyinin təsadüfi olmadığı görüldü. Alacəhrələrin beynindəki elektrik cərəyanları aşkarda çıxardıqları səslərin eynisini göstərir, sanki mahnılarının məşqini keçirirdilər. YUXU, YOXSA HƏQİQƏT Mİ? Pişiklərin, siçovulların və quşların beyinlərində bu fəaliyyətlərin röya adlandırılıb adlandırılmayacağı mübahisəli bir məsələdir. İnsanlar da yuxu əsnasında yuxu gördüklərini bilmir, amma oyananda bunun fərqinə varır. Eyni şey bu heyvanlar üçün də keçərlimi bilmirik. Eyni şəkildə gerçək dünya ilə röya arasında ayrı-seçkilik edilib edilmədiyinidə bilmirik. Amma insan yuxusunun psixoloji və davranış xüsusiyyətlərinin heyvanlarda da müşahidə edildiyini qəti olaraq deyə bilərik. BÜTÜN HEYVANLAR YUXU GÖRÜR ? Heç kəs, hələ ki, yuxuların tam funksiyasını həll edə bilməyib. Amma bu da bir gerçək ki; Yuxu görmək, beynimizdə məlumatların toplanması və yaddaşın gücülənməsi məsələlərində olduqca mühüm rol oynayır. Heyvanlar da düşünən və xatirələri olan varlıqlardır. Onların beyinlərində, xatirələrin toplandığı məlumat bankının da eynilə insanların beynində olduğu kimi dincəlməyə, yenidən mütəşəkkil olmağa ehtiyacı vardır. Yatdıqları əsnada heyvanlarda görülən elektroensefalograf (EEG) sahələri, bəzi heyvanların həqiqətən də yuxu gördükləri fikrini dəstəkləyir. Yüz əllidən çox məməli növünün yuxuları üzərində aparılan araşdırmalar nəticəsində, delfinlər başqa, məməli heyvanların böyük bir qisminin yuxu gördüyü müşahidə olunmuşdur. Yenə aparılan araşdırmalara görə yəqin ki, balıqlarda yuxu görmür, amma digər onurğalılar böyük ehtimalla yuxu görürlər. İtlərin dərin yuxuda bağırması, bəzi hərəkətlər etməsi onların yuxu görməsinin mühüm işarədir. Belə ki, pişiklərin beynində yuxu halında hərəkətləri inhibe edən (dayandırıcı) mərkəzlər müəyyən edilmişdir. Bu mərkəzlər viran ediləndə, pişiyin yuxuda ikən siçan ovlamaq hərəkətləri etdiyi müəyyən edilmişdir. Mir.Az
↧
